1985ean, Alfonso Ungríak ‘Ehun metro’ estreinatu zuen, hirurogeita hamarreko hamarkadako Euskal Herri nahasian girotutako drama bizia, diktadura frankista betean. Filma euskaraz filmatu zen eta trilogia literario batean oinarrituta zegoen. Errepresio politikoa eta tortura bezalako gaiak aurrez aurre jorratzen zituen, garaiko zinema espainiarraren barruan lan berezia bihurtuz. Ia lau hamarkada geroago, ‘Ehun metro’ Donostia Zinemaldira itzuliko da, Klasikoak sailera hain zuzen ere, bertsio zaharberrituarekin. Ungríarekin hitz egin dugu proiektuaren jatorriaz, filmaketaz, zinta berreskuratzeaz eta istorioaren benetako protagonista den hiriarekin —Donostia— berriz elkartze emozionalaz.

Nola sortu zen ‘Ehun metro’ sortzeko ideia? Zerk eraman zintuen istorioa kontatzera?
Angel Amigo eta Jesus Acín ekoizleek nobela hori egokitzea proposatu zidaten, euskaraz filmatu nahi zuten trilogia bat. Irakurri egin nuen. Gustatu zitzaizkidan bai bere gatazka dramatikoa bai Donostiako gizarteaz egiten zuen erretratua. Neurri batean hiri horretan, Donostian, hazi nintzenez, eta familia handia nuenez han, haien bizipenekin eta pertsonaiekin berriro topo egitea suposatzen zuen niretzat. Nire baldintza bakarra gidoia idaztea izan zen.

Berunezko urteetako tortura eta errepresioa modu zuzenean jorratzen ditu filmak. Presio edo zentsuraren bat izan zenuen ekoizpenean edo estreinaldian?
Egia esan ez nuen inolako presiorik jaso.

Zer erronka izan zenituen hain gogorra eta denboran hain berria zen istorio bat filmatzean?
Beti egin naiz jatorrizko obrarekiko erabateko fideltasunaren erantzule. Nire lanari dagokionez, nire desio bakarra lan artistiko, zintzo eta sortzailea egitea izan zen. Uste horrekin, emaitza denboraz kanpoko balioa duen filma egitea zen. Nahiz eta ulertzen dudan garai historiko bakoitzean lan baten harrera, onarpena eta ulermena aldatu egiten dela eragin, moda eta ideologia nagusi edo akzidentalen arabera, desberdintasun horiek ez diote obrari berari eragiten, ezta haren sortzaileari ere; beraz, ez ditut kontuan hartzen.

Filmaketari dagokionez, perfektutzat gogoratzen dut. Aktoreak eta teknikariak gogotsu murgildu ziren.

Arazo handi bat baino ez zen izan (orain anekdotikoa): historia diktaduran gertatzen zenez, haren agertoki nagusiak, Konstituzio plazak (orduan Espainia plaza), garbi egon behar zuen 1985ean bere hormak estaltzen zituzten pintada guztietatik. Talde abertzale guztiekin hitz egin behar izan genuen, behin ezabatuta, filmaketak irauten zuen bitartean ez zitzaten berriz margotu. Bukatu eta bost minutura, jasotzen ari ginela, gazte mordo bat ikusi nuen etortzen, pote eta brotxaz kargatuta.

Nola sortu zen filma zaharberritzeko ideia?
Ideia eta bere garapena, dakidanez, Euskadiko Filmategiaren eta EITBren (filmaren jabea) artean sortu eta ekoiztu dira. Espero dut horrelako lan garrantzitsu bat, gure lurraldeko ondare zinematografikoa berreskuratuz filmak zaharberritzea, errepikatzen jarraitzea. Beste behin eskerrak eman nahi ditut eta, aldi berean, ‘La conquista de Albania’  berreskuratzea eskatu dut.

Nolakoa izan zen zuretzat hainbeste urte geroago ‘Ehun metro’ lanarekin topo egitea? Zaharberritze-prozesuan parte hartu zenuen?
Zaharberritze lana Bolonian egin da eta aipatutako sustatzaileek bertaraino bidaiatzera gonbidatu naute, egindako kopia berrikusi eta ontzat emateko.
Prozesu guztiak, niretzat, Donostiako funtsezko usainak itzuli dizkit. Izan ere, azken finean — eta filmak egituratzen dituen pertsonaia nagusien gorabehera dramatikoaz gain —, benetako protagonista hiria eta bertako jendea dira. Bere argiak eta itzalak: bere egia zinematografikoa.

Zure ustez, zaharberritze-prozesuak aukera ematen du zenbait film testuinguru sozial eta politiko berri batean berreskuratzeko eta esanahi berria emateko?
Norbaitek artelanari “esanahi berria eman” nahi badio, haren aukera bat da, askea bezain pertsonala. Zinemak sintesiarekin du zerikusia, irudiekin. Baina batzuek, irudien ordez, kontzeptuak nahi dituzte. Idazlanak ez du inoiz bere esanahia aldatzen, bere jatorrizko egia existentzialaren berezko esanahia baitu. “Artean atenporalak balio du, ez modak” (Hermann Hesse).

Zer esango zenieke gaur ‘Ehun metro’ lehen aldiz ikusten duten gazteei, testuinguru hori bizi izan gabe?
Edozein adin, genero eta jatorritako ikusleei bezala: edozein pelikula bezala ikus dezatela, aurreiritzirik gabe, kontaketan eta irudietan murgilduta.

Zer esan nahi du zuretzat ‘Ehun metro’ Donostia Zinemaldiko Klasikoak sailean proiektatzeak?
Niretzat harrotasun eta poztasun izugarria da ikusle berriek — eta are gehiago Donostia Zinemaldira joaten direnak bezalako benetako zaleak badira — nire film bat deskubritzen duten bakoitzean. Filma egiten hustu egin nintzen, bertan nuen grina eta ahalegin guztia jarri nuen.

Zineman, telebistan eta dokumentaletan lan egin duzu. Zein leku du ‘Ehun metro’ filmak zure ibilbidean?
Oso garrantzitsua. Arlo pertsonalean, emozio multzo bat, nire aspaldiko maitasunekin berriro topo egiten dut: Donostia, aitona-amonak eta ama, nire paisaiak eta nire oroitzapenak.

Arlo profesionalean, nire film gogokoenetako bat. Ez nuen finantzari bihozgabeen aurka borrokatu beharrik izan, ezta inolako zentsurarik jasan behar ere, nahikoa baliabide eta, garrantzitsuena dena, askatasun osoa eman baitzitzaizkidan.

Gaur berriro filmatu ahal izango bazenu, zerbait aldatuko zenuke? Berdin kontatuko al zenuke?
Ez nuke fotograma bat bera ere aldatuko.